واکاوی قابلیت‌های رقابت‌پذیری شهری و منطقه‌ای زمینه‌گرا (نمونة موردی شهر تبریز)

طرح مسئله: حیات اقتصادی هر شهر و منطقه‌ای با مفهوم رقابت‌پذیری پایدار معطوف به هویت و زمینه‌های هویتی آن شهرها و مناطق سنجیده می‌شود. بی‌توجهی به این زمینه‌ها به‌مثابة ظرفیت‌های بومی، پایداری حیات اقتصادی و رقابت‌پذیری را با مشکل مواجه می‌سازد؛ چنانچه برنامه‌ریزی‌ها و سرمایه‌گذاری‌ها در بعضی شهرها و مناطق ایران در بلندمدت به تضعیف پایداری اقتصادی آنها منجر می‌شود. بازشناسی ظرفیت‌های بومی در شهر تبریز و آسیب‌شناسی وضعیت موجود با نگرش زمینه‌گرایی، مسئلة اصلی این پژوهش است. هدف: این پژوهش با هدف تبیین ابعاد و راهبردهای ارتقای رقابت‌پذیری شهری و منطقه‌ای با تمرکز بر ظرفیت‌های زمینه‌ای در نمونة موردی شهر تبریز انجام شده است. روش پژوهش: پژوهش حاضر نخست با روش پژوهش توصیفی و تحلیلی، مبانی نظری و ابعاد رقابت‌پذیری زمینه‌گرا را استخراج کرده، سپس بخش نمونة موردی با روش پژوهش ترکیبی تحلیلی و پیمایشی راهبردی زمینه‌مدار بررسی شده است. این پیمایش برای سنجش عوامل مؤثر بر رقابت‌پذیری و برندسازی شهر تبریز با نظرسنجی از متخصصان و مدیران شهری و تکنیک توزیع پرسش‌نامة دلفی بین 30 نفر، انجام و تحلیل شده است. نتایج: نتایج بیان‌کنندة این است کهرقابتی زمینه‌گرا در زمینه‌های طبیعی، جغرافیایی، تاریخی، فضایی‌کالبدی، مذهبی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، علمی و ورزشی قابل تعریف است. نتایج پژوهش میدانی و تحلیل آماری دربارة رقابت‌پذیری شهر تبریز به این شرح است: ازنظر متخصصان و مدیران «اصالت، وجهه و شهرت جهانی» و «خلاقیت و نوآوری» مهم‌ترین عوامل مؤثر بر رقابت‌پذیری شهر تبریز، «آشنانبودن تصمیم‌گیرندگان با دانش و تجارب رقابت‌پذیری، نبود نگاه تخصصی و آموزش برندسازی، در اولویت‌ نبودن هویت بومی» و «موانع سیاسی و قانونی» مهم‌ترین موانع رقابت‌پذیری شهر تبریز، «مکان‌های تاریخی»، «کالاهای اصیل» و «باشگاه تراکتورسازی و ورزشگاه یادگار امام» مهم‌ترین زمینه‌های رقابت‌پذیری شهر تبریز و «تسهیل فضای سیاسی و قانونی»، «ایجاد صرفة اقتصادی» و «تأمین امکانات گردشگری (دسترسی، رفاهی و خدماتی)»، مهم‌ترین راهبردهای ارتقای رقابت‌پذیری شهر تبریز محسوب می‌شوند. نوآوری: مهم‌ترین نوآوری‌های پیشنهادی این پژوهش با تأکید بر شرایط شهر تبریز عبارت‌اند از: ارائة فرصت‌های سرمایه‌گذاری جدید و سازگار با شرایط بومی، کارآفرینی در حوزة مشاغل بومی، ایجاد و رشد برندهای باهویت، خلق مزایای رقابتی معطوف به زمینه‌ها و برندسازی آنها، توسعة زیرساخت‌های گردشگری مذهبی، برندسازی و توسعة زیرساخت‌های گردشگری تاریخی، فرهنگی، اجتماعی، ورزشی، طبیعی و زیست‌محیطی. همچنین از دیدگاه پرسش‌شوندگان، واکاوی مناسب‌ترین زمینة رقابت‌پذیری زمینه‌گرای تبریز، احیای مکان‌های تاریخی و کالاهای اصیل، برندسازی باشگاه تراکتورسازی و ورزشگاه یادگار امام، از دیگر نوآوری‌های این پژوهش به شمار می‌آید.